آثار عبادت


عبادت در فرهنگ قرآن، ایمان و اطاعت از همه آموزه های وحیانی به قصد تقرب و نزدیکی به خداوند است و تنها پرستش و عبادت مستقیم خداوند، به معنای عبادت نیست. با این همه آن چه در این نوشتار موردنظر است تنها همین مفهوم خاص است که از آن به عبادت و پرستش خداوند یاد می شود. اینک مطلب را با هم ازنظر می گذرانیم:
    یکی از مهم ترین اهداف آفرینش در آموزه های قرآن، عبودیت است. عبودیت خداوند اختصاص به بشر ندارد و همگان موظف هستند که در برابر خداوند کرنش نموده و به عنوان معبود مطلق او را پرستش کنند و خاضعانه و خاشعانه در برابرش نمازگزارند، با این تفاوت که بشر و جن به عنوان دو موجود مختار و دارای اراده، در عبودیت خداوند آزاد هستند و به اختیار خویش در حوزه عمل تشریعی می تواند کفر و ایمان را برگزینند؛ هر چند که در حوزه تکوینی آنان نیز نمی توانند از دایره عبودیت بیرون روند و در هرحالی به عنوان عبادالله می باشند.
    عبودیت مقامی از مقامات اختیاری بشر می باشد و شخصی که به مقام عبودیت اختیاری برسد و در مقام کمالی آن قرار گیرد، از ویژگی های انحصاری و خاصی برخوردار می شود که مقام خلافت ربوبی یکی از آن هاست؛ زیرا انسان به عبودیت خویش، استعدادهای سرشته در ذات خویش را به فعلیت می رساند و همه کمالات اسمایی را در خود تحقق می بخشد. در این زمان است که قابلیت می یابد تا در نقش خلافت ربوبی در پروردگاری همه کائنات از کم ترین تا برترین بپردازد و پروردگار همگان شود. این گونه است که سزاوار سجده و اطاعت از سوی همه ایشان می شود.
    از آن جایی که انسان یکی از دو آفریده مختار و با اراده خداوندی است، شیوه های عبادتی وی نیز انحصاری است و دارای ویژگی های خاصی است. از این روست که خداوند برای بشر، آموزه های هدایتی را به نام اسلام بر او از راه همه پیامبران از آدم(ع) تا خاتم فرستاده است تا با بهره گیری از آن ها انسان بتواند به مقام عبودیت اختیاری دست یابد.
    البته شیوه ای که در آموزه های وحیانی و هدایتی اسلام بیان شده است دارای همه گونه آداب و آیین پسندیده ای که دست یابی انسان را به مقام عبودیت انسان می کند. این آموزه های وحیانی از دربر گیرندگی و جامعیت برخوردار می باشد و به یک معنا مختص به عبودیت محض و صرف نیست. از این روست که نوع رفتارهای انسان در برابر همه هستی از طبیعت و غیرطبیعت و انسان و غیرانسان را شامل می شود و مجموعه ای از آیین ها، آداب و هنجارهای اجتماعی و گزاره های اخلاقی و حقوقی و مانند آن را دربر دارد.
    اگر عبادت به معنای نهایت تذلل و کوچکی در برابر خداوند است که شایسته و مستحق چنین عملی از سوی انسان می باشد؛ زیرا به آدمی جان بخشیده است و افزون بر نعمت زندگی و پرورش او، همه امکانات و نعمت های دیگر را برای او فراهم آورده است، می بایست گفت که هر اطاعتی از آموزه های او به معنای عبودیت و عبادت است؛ اما مراد از عبودیت در این عبارت تنها پرستش و عبادت محض و صرف است که در برابر خداوند انجام می گیرد و هدف و مقصد و مقصود مستقیم اعمال و رفتار و گفتار آدمی است.
    
    عبادت در فرهنگ قرآن 
    هنگامی که قرآن به مساله عبادت می پردازد آن را امری فطری می شمارد و بر این امر پامی فشارد که در ذات انسان ها روحیه عبودیت و پرستش نهفته است وآدمی به طور فطری به این امر گرایش دارد. از این روست که اگر خدای یگانه را نپرستد به پرستش و عبادت اموری دیگر رو می آورد تا این میل و گرایش باطنی و ذاتی خویش را ارضا کند. 
    قرآن گزارش می کند که از دیرباز این روحیه به شکل عملی خود را نشان داده است و آدمی می کوشیده تا به هر شکلی شده است در برابر چیزی عبادت کند. از این رو بوده که عبودیت انحرافی از همان آغاز به وسوسه ابلیسی آغاز شده و به شکل بت پرستی از زمان نوح (ع) و یا پیش از ایشان پدید آمده است. (هود آیه 25 و 26) در دوره های متاخر نیز عمل عبودیت از سوی پیامبران در مسیر اصلی قرار می گیرد و تلاش های پیامبرانی چون حضرت ابراهیم (ع) و یعقوب (ع) (بقره آیه 125 و 133) و حضرت عیسی (ع) (آل عمران آیه 45 تا 51) و پیامبر اکرم (ص) موجب می شود تا پاسخ درستی به این خواسته ذاتی و فطری بشر داده شود و تنها خداوندی که آفریدگار و پروردگار بشر و هستی است به عنوان معبود شایسته پرستش مطرح و معرفی شود. (حمد آیه 5 و نیز بقره آیه 83 و 133 و 138 و آیات بسیار دیگر) 
    آثار عبادت 
    عبادت محض همانند دیگر اعمال بشر در تکوین تاثیرگذار می باشد و این گونه نیست که هیچ تاثیری بر حوزه تکوینیات به جا نگذارد. به این معنا که برخلاف تصور عامیانه که سخن و حرف زدن را باد هوا می شمارند. آثار بی شماری بر آن مترتب است که قرآن در آیه 18 سوره ق می فرماید که همه آن چه گفته می شود از سوی دو فرشته همراه هر شخص که موظف به مراقبت و نگهبانی هستند نوشته می شود و گوینده در قیامت می بایست پاسخ گو باشد. 
    این غیر از آن است که هر گفتاری دارای آثار وجودی و تکوینی است. علامه ارجمند استاد حسن زاده آملی می فرمود که در روزهای نخست انقلاب که گروه های کمونیستی فعال بودند، یکی از تحصیل کرده های دانشگاهی در عروسی در حالی که به مساله خواندن خطبه انتقاد داشت و آن را بی تاثیر می دانست مورد خطاب عتاب آلود وی قرار گرفت و در جمع مورد نکوهش و سرزنش قرار گرفت به گونه ای که شخص رنگ باخت و سرخ و قرمز شد. استاد وی را آگاه به این مطلب متنبه ساخت که اگر این گفتار سرزنش آمیز باد هوا و بی تاثیر در امور کائنات و تکوینیات است چرا شما رنگ باختید و چهره برافروخته و قرمز شدید؟
    بنابراین نمی توان درباره تاثیر اعمال و حتی کلمات و سخنان بر امور تکوینی شک و تردیدی روا داشت. از این رو می توان گفت که هر عملی نه تنها بر خود شخص تاثیر می گذارد بلکه بر امور تکوینی و جهان خارج نیز تاثیرگذار می باشد که در آزمایشگاه نیز درباره تاثیر سخنان و کلمات بر گیاهان و یا اعمال دیگر آزمایش های بسیاری به عمل آمده که بیانگر تاثیر مستقیم اعمال و رفتار آدمی بر امور تکوینی و خارجی می باشد. 
    عبادت محض و صرف و پرستش خداوند تبارک و تعالی نیز دارای آثار مستقیم و غیرمستقیم در شخص و امور بیرونی است.
    این آثار می تواند شامل دست یابی به آرامش درونی و سرور و شادی باطنی شخص پرستشگر (مریم آیه 48) و سلامت (صافات آیه 109 و 111) عزت و اعتماد به نفس (مریم آیه 81 و 82) مهر و محبت و جلب نظر دیگران به خود (مائده آیه 82) و آرامش خاطر نسبت به آینده و گذشته به سبب دستیابی به یقین (حجر آیه 98و 99) باشد.
    چنان که آثار بیرونی چون دست یابی به قدرت و یا افزایش آن (هود آیه 50 و 52) و ترس و عقب نشینی دشمن بشریت یعنی ابلیس (اسراء آیه 64 و 65) و رهایی از گناه (یوسف آیه 21 و 24) و نجات از عذاب دنیوی و اخروی و خشم الهی (نوح آیات 1تا 4) و جلب رحمت خاص خداوندی (مریم آیات 2 و 3 و انبیاء آیه 84) و رستگاری و فلاح اخروی (حج آیه 77) و سعادت و جلب خیر در دنیا و آخرت (مریم آیه 48) از اموری است که در قرآن برای عبادت محض و پرستش خداوند بیان شده است.
    البته از آن جایی که ارتباط تنگاتنگی میان اعمال و رفتار بشر در حوزه های مختلف تکوینی وجود دارد قرآن به آثاری چون نزول باران و برکات آسمانی و زمینی (هود آیه 50و 52) و تاخیر اجل و مرگ آدمی و دست یابی به سلامت (نوح آیه 3 و 4) نیز اشاره می کند تا بنمایاند که میان اعمال آدمی و امور تکوینی تا چه اندازه تاثیر و تاثر است.
    به سخن دیگر همان گونه که فساد و تباهی به سبب اعمال آدمی در دریا و خشکی پدید می آید و محیط زیست بشر را با نابودی و تباهی مواجه می سازد (روم آیه 41) هم چنین اعمال او می تواند موجب شود تا باران مفید و سازنده ببارد و گیاهان و درختان میوه و بر و باری خوش و خوب دهند و برکات از آسمان و زمین بر روی انسان سرازیر شود. (اعراف آیه 96) 
    از آثار اجتماعی این گونه عبادت می توان به مسئله مهم اتحاد و همگرایی اجتماعی اشاره کرد به گونه ای که تنها مؤمنان عبادت گر هستند که برخوردار از انسجام کامل می باشند و هیچ گاه میان ایشان اختلاف و تضادی نیست (بقره آیه 133 و 134) زیرا این گونه افراد تنها دل به خدا داده اند و هیچ چیز دنیا ایشان را فریب نمی دهد و به سب این که نسبت به همه رحیم و مهربان هستند از هرآن چه خداوند به ایشان داده است انفاق می کنند و در هر مالی که به دست می آورند به حکم نمازگزاران واقعی بودن خداوند بخشی را به پرسشگران و سائلان و یا محرومان می بخشند. (ذاریات آیه 19 و نیز معارج آیه 25) چنین اعمال و رفتاری که از عبادتگران واقعی به وقوع می پیوندد هم انسجام اجتماعی را افزایش می دهد و هم هرگونه خلاف و سوءتفاهمی را از میان برمی دارد و دل ها را به سوی یک دیگر جلب و جذب می کند و الفت را در میان ایشان پایدار و استواری می بخشد.
    دست یابی انسان به کمالات مهم انسانی جز از راه عبادت امکان پذیر نیست؛ هرچند که مراد از عبادت در این جا معنای گسترده و جامعه آن است، ولی شکی نیست که عبودیت محض و پرستش ذات الهی نقش اصلی را ایفا می کند.
    براساس آیات قرآنی هرگونه عملی که از سوی بشر با اخلاص انجام پذیرد و در آن هدف و مقصد رضای الهی باشد به عنوان عبادت شناخته و آثاری بسیار برآن مترتب می شود ولی ناگفته نماند که نقش عبادت مستقیم و پرستش ذات، نقشی بسیار جدی و حساس تر است.
    انسان با عبادت و پرستش ذات الهی این امکان را برای خود فراهم می آورد تا تحت ربوبیت مستقیم خداوند رشد یابد و از عنایت و فضل خاص وی بهره مند گردد و در مقام اصطناع الهی قرار گیرد (طه آیه 41) و با بهره مندی از فضل و رحمت خاص خداوندی از انشراح و سعه صدر برخوردار شده و توانایی آن را بیابد که همه اسمای کمالی نهفته و تعلیم شده ذاتی را به فعلیت و ظهور برساند.
    این گونه است که با عمل عبادی محض و پرستش خداوند در مقام تسلیم (حج آیه 34) و رضایت (فتح آیه 29) در می آید و با بهره مندی از مقام اطمینان و نفس مطمئنه در مسیر کمالی به جایی می رسد که همه نام ها و اسمای کمالی را به فعلیت رسانده و از آن جایی که محبوب خداوند است (مائده آیه 54) در مقام امامت و هدایت گری قرار می گیرد (انبیاء آیه 73)
    براساس آیات قرآنی و آموزه های وحیانی تنها با عبودیت است که می توان به مقام انسانیت رسید و خلافت ربوبی را به دست آورد و در جایگاه شایسته قرار گرفت که خداوند از آن به مقام کرامت انسانی یاد می کند و به خود برای آفرینش چنین موجودی آفرین می گوید

<** ادامه مطلب... **>